قساوت

قساوت

گردآورنده : شهید حجت الاسلام والمسلمین مصطفی مرتضایی

باسمه تعالی

یکی از موانع پذیرش حق و یکی از عوامل مهم که انسان را از حق دور می کند وانسان نمی تواند در راه حق حرکت کند قساوت است و قساوت نمی گذارد محبت در دل جا بگیرد .

آیه قرآن می فرماید : اَفَمَنْ شَرَحَ الله صَدْرَهُ لِلاسلامِ فَهُوَ عَلی نُورٍ مِنْ ربّه فَوَیلٌ للقاسِیه قٌلوبٌهٌمْ مِنْ ذِکرِالله اولئک فی ضلال مُبین .

آیا کسیکه خدا سینه اش را برای پذیرش اسلام گشاد ساخته و بر فراز مرکبی از نور الهی قرار گرفته ، همچون سنگدلان بی نوری است که هدایت الهی به قلبشان راه نیافته ، وای بر آنها که قلبهای سخت ونفوذناپذیری دارند و ذکر خدا در ان اثر نمی گذارد آنها در ضلال مبین و گمراهی آشکارند .                                                                         زمر22

این آیه محذوفی دارد که به قرینه جمله بعد روشن می شود در تقدیر چنین است افمن شرح الله صدره للاسلام فهو علی نور من ربه لمن هو قاسی القلب لا یهتدی بنور

این آیه مقایسه ای میان مومن و غیر مومن و کافر می کند و می فهماند تنها دلهایی الهی بهره می گیرند که در سایه لطف او و خودسازی آمادگی و گسترش پیدا کرده باشند .

ولی دلی که سخت شده و قساوت دارد نه مواعظ سودمند نه انذار و بشارت ، نه آیات تکان دهنده قرآن در او موثر نیت و او را به حرکت در نمی آورد .  

قاسیه از ماده قسوه به معنی خشونت و سختی و نفوذناپذیری است . لذا سنگهای خشن را قاسی می گویند .از این رو به دلهایی در برابر نور حق و هدایت انعطافی از خود نشان نمی دهند و نرم وتسلیم نمی گردند ونور هدایت در آن نفوذ نمی کند (قلبهای  قاسیه ) یا قساوتمند و رد فارسی از آن به سنگدلی تعبیر می کنیم .

البته در مقابل قساوت تعبیر به (شرح صدر ) و گشادگی سینه و فراخی روح می شود زیرا گستردگی کنایه از آمادگی برای پذیرش است مثلا چنانکه یک بیابان و خانه گسترده و وسیع آماده پذیرش حقایق فزونتری می باشد .

در روایتی آمده است که عبدالله بن مسعود می گوید از پیامبر اسلام از تفسیر آیه اَفَمَن شَرحَ الله صَدْرَهُ لِلْاِسلامِ فَهُوَ علی نُروٍ مِنْ رَبِّهِ سوال کردیم که چگونه انسان شرح صدر پیدا می کند  فرمودند: اذا دَخَلَ النُور فی الْقَلبِ اِنْشَرَحَ وانْفَتَحَ .هنگامی که نور به قلب انسان داخل شد گسترده و باز می گردد .  

عرض کردیم ای رسول خدا نشانه شرح صدر چیست ؟ فرمود ک اَلا نابَهُ اِلی دارِ الخُلُودِ والتجافی عَنْ دارالغُروُر وَ الاِسْتِعْدادِ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِه . نشانه آن توجه به سرای جاوید و جداشدن از سرای غرور و آماده گشتن برای استقبال از مرگ پیش از نزول ان است .

در تفسیر علی بن ابراهیم می خوانیم : جمله اَفمن شرح صدره للاسلام درباره امیرالمومنان علی (ع) نازل شده است و در بعضی تفاسیر آمده که جمله فَویلٌ للقاسیه قلوبهم درباره ابولهب و فرزندانش می باشد این مطلب در حقیقت از باب تطبیق مفهوم کلی بر مصداقهای واضح آن است .

جالب توجه اینکه در جمله فهو علی نور من ربه ، نور و روشنائی به منزله مرکبی ذکر شده که مومنان بر ان سوار می شوند .

سرعت سیر نور عجیب و مسیرش روشن و قدرت جولانش همه جهان را فرا می گیرد . انسانها  در پذیرش حق یکشان نیستند بعضی با یک اشاره لطیف یا یک کلام کوتاه حقیقت را به خوبی درک می کنند و یک تذکر آنها را بیدار می سازد یک موعظه و اندرز در روح آنها طوفانی به پا می کند در حالی که بعضی دیگر شدیدترین خطابه ها و گویاترینم دلائل و نیرومندترین اندرز و مواعظ در وجودشان کمترین اثری نمی گذارد بعضی آنچنان روحشان بازو گشاده است که هر قدر در حقایق ددر آن وارد شود به راحتی پذیرا می شوند اما بعضی به عکس آنچنان روح وفکرشان محدود است که گوئی هیچ جائی برای هیچ حقیقتی در آن نیست گوئی مغزشان را در یک محفظه با دیوارهای نیرومند آهنی قرارداده اند .

چه تعبیر جالبی دارد قرآن که می فرماید : فمن یُرید اللهُ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْاِسلام وَمن یُرد اَن یضله صدره ضیقاً حرجاً کانما یصعد فی السماء .

آنکس را که خدا می خواهد هدایت نماید سینه اش را برای اسلام گشاده می سازد و آنکس را که بخواهد گمراه نماید سینه اش را چنان تنگ می کند که گوئی می خواهد به آسمان بالا رود.

                                                                                                       انعام 125

قلب است که حقایق را می پذیرد و انسان را تابع امام قرار می دهد قلب در اصطلاح قرآن به روح و عقل اطلاق می شود بنابراین قلب سلیم به روحپاک و یالمی گفته می شود که از هر گونه شرک و شک و فساد خالی است .

در قرآن مجید قلب به عناوین و اوصافی توصیف شده است . قرآن بعضی از قلوب را به عنوان قاسیه توصیف کرده است

الف: فَبما نَقْضِهِمْ میثاقَهُمْ لَعَنّاهُم وجَعَلْنا قلوبَهُمْ قاسِیَّهً . پس چون بنی اسرائیل پیمان شکستند آنا را لعنت کردیم و دلهایشان را سخت گرداندیم به طوری که موعظه در آنها اثر نکرد.    مائده 13

قرآن مجید بعضی قلوب را ناپاک توصیف کرده است :

الف: .... اولئک الذین لَمْ یُرِدِالله اَنْ یُطَهّرَ قُلُوبَهُم ....

آنها کسانی هستند که خدا نخواسته است دلهاشان را پاک گرداند.                          مائده 41

قرآن مجید بعضی قلوب را بیمار معرفی می کند:

الف: .... فی قلوبهم مَرَضٌ فَزادَهُمُ الله مَرَضا ولَهُمْ عذابٌ الیم بما کانوا یکذبون .

در دلهای آنان مرض است پس خدا بر مرض بیفزاید و برای آنها بواسطه دروغی که میگویند عذاب دردناکی است .                      بقره 10

قرآن مجید بعضی قلبها را مهر خورده و بسته توصیف کرده است .

الف : رَضوا بان یَکوُنُوا مَعَ الْخَوالِفِ وَ طُبِعَ علی قُلُوبِهِم فَهُمْ لا یَفْقَهوُن . راضی بودند که با زنان و کودکان و عجورها در خانه بنشینند بر دلهایشان مهر زده شده است پس هیچ درک نمی کنند.

                                                                                                           توبه87

قرآن مجید بعضی قلوب را در مقابل آن قلبهای انحرافی به قلب سلیم توصیف می نماید . قلب سلیم قلبی است که هیچ یک از این عیوب در ان نیست هم پاک است ، و هم نرم و پر عطوفت و هم سالم و هم انعطاف پذیر در مقابل حق .

تفسیرهایی که برای قلب سلیم شده متعدد است : قلبی که پاک از شرک باشد . قلبی که خالص از معاصی و کینه و نفاق بوده باشد . قلبی که از عشق دنیا تهی باشد که حب دنیا سرچشمه همه خطاهاست . قلبی که جز خدا در آن نباشد.

حقیقت این است که سلیم از ماده سلامت است و هنگامی که به طور مطلق مطرح می شود سلامتی از هر گونه بیماری اخلاقی و اعتقادی را شامل می شود .

جالبترین تفسیر را برای قلب سلیم امام صادق (ع)  بیان فرمودندک القلب السلیم الذی یلقی ربهُ و لیس فیه احدٌ سواه .

قلب سلیم قلبی است که خدا را ملاقات کند درحالی که هیچکس جز او در آن نباشد این تعبیر امام (ع)  جامع همه اوصاف گذشته است .

در روایت دیگری امام صادق (ع) می فرمایند : صاحبُ النیهِ الصّادِقهَ صاحِبٌ الْقلبِ المذکورات تخلص النِّیهِ لله فی المور کلها . 

کسی که نیت صادقی دارد صاحب قلب سلیم است چرا که سلامت قلب از شرک و شک نیت را در همه چیز  خالص می کند.

گردآوری کننده : شهیدحجت الاسلام والمسلمین مصطفی مرتضایی