در
توجه به آیین تعلیم و تربیت در دوره قریب به ۵ قرن قبل از میلاد حضرت مسیح
علیه السلام، و حسب مدارک بجا مانده تاریخی مشخص می گردد که یکی از کارهای
اصلی سقراط توجه جدی و وافر به مساله تعلیم و تربیت بوده است. به طوری که
وی به فیلسوف شفاهی معروف است و از او کمتر کتاب مدون یا نوشته مکملی بجا
مانده و یا جمع آوری شده چرا که وی در راستای احساس وظیفه برای تعلیم و
تربیت، پیوسته به گشت زنی در کوچه و بازار می پرداخته و از طریق وعظ و
نصیحت افراد، درصدد اصلاح جامعه بوده است.
همچنین افلاطون در یک دوره پس از وی، در باب تعلیم و تربیت مباحث طولانی
دارد. از نظر او حکومت دو وظیفه اساسی دارد؛ یکی تعلیم و تربیت و دیگری
برقراری امنیت. به طوری که ژان ژاک روسو فرانسوی کتاب جمهور افلاطون را یک
اثر مهم تربیتی قلمداد کرده است. افلاطون مراحل تعلیم و تربیت را به ۳ دوره
طولانی تقسیم کرده است (البته دوره بندی تعلیم تربیت تا به امروز در میان
جامعه شناسانی چون دورکیم و روانشناسانی مانند پیاژه رواج داشته که حتی
پیامبر اسلام(ص) نیز برای آن دوره هایی را معین فرموده اند که در ادامه بحث
توضیح داده خواهد شد).
از نظر افلاطون مراحل تربیتی به مقدماتی (تا ۲۰ سالگی)؛ متوسطه از ۲۰ تا ۳۰
سال و عالی از ۳۰ تا قریب به ۵۰ سالگی تقسیم می شود و اینکه چه مطالب و
مسایلی در این دوره ها آموزش داده شود از حوصله این بحث خارج است. اما
افلاطون می گوید اگر این مراحل به درستی طی شود؛ در نهایت، می توان فرد را
برای اداره امور کشور و یا آرمان شهر یا مدینه فاضله برگزید. از اینرو؛
افلاطون رابطه تعلیم و تربیت و خانواده را به وضوح رقم می زند. او پس از
بحث و بررسی در این باره؛ سرانجام می گوید چون خانواده ها استطاعت لازم را
برای تربیت فرزندان ندارند، پس بایستی دولت در اینجا وارد عمل شده و
فرزندان را برای تربیت ایده آل در ابتدای امر از خانواده اخذ و در پانسیون
های خاص با شرایط مناسب و مدّ نظر تربیت نماید.
البته فعلاً کاری به درست و یا غلط بودن این نظریه نداریم؛ ولی همین قدر
بیانگر اهمیت توجه به امور تربیتی و جایگاه و نقش خانواده در آن از منظر و
رویکردهای افلاطونی است.
